Zawał serca – diagnostyka, leczenie i okres rekonwalescencji

Spis treści:

1. Czy to zawał? Kiedy dzwonić po pogotowie ratunkowe?
2. Pierwsza pomoc przy zawale i przyjazd pogotowia
3. Diagnostyka zawału serca
4. Leczenie zawału serca
5. Życie po zawale – co się zmienia?

Czy to zawał? Kiedy dzwonić po pogotowie ratunkowe? 

Jednym z największych obciążeń dla publicznego pogotowia ratunkowego są tak zwane wezwania nieuzasadnione. Dotyczą one na przykład pacjentów, którzy zamiast zgłosić się do swojego lekarza rodzinnego z jakichkolwiek przyczyn decydują się na wezwanie pogotowia ratunkowego, które zarezerwowane jest dla ostrych stanów chorobowych. Jak wygląda kwestia wzywania pomocy w przypadku bólu w klatce piersiowej? Najprościej mówiąc każdy ból w piersiach o nagłym, rozlanym, gniotącym charakterze powinien być niezwłocznie diagnozowany przez lekarza! Jeżeli jest to pierwszy epizod tak silnego bólu nie powinniśmy wahać się nawet przez chwilę, szczególnie jeśli ukończyliśmy 40 rok życia lub jesteśmy obciążeni czynnikami ryzyka rozwoju miażdżycy. Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku wyedukowanych pacjentów chorujących na stabilną chorobę niedokrwienną serca. Są oni z reguły uczuleni przez lekarza, by w pierwszej chwili zastosować nitroglicerynę podjęzykowo. Dopiero w przypadku, gdy ból nie ustępuje w przeciągu 5 minut po podaniu drugiej dawki leku, niezwłocznie należy zadzwonić pod numer 112. 

Pierwsza pomoc przy zawale i przyjazd pogotowia 

Na samym początku należy wspomnieć o bardzo niepokojących statystykach. Niemal 50% osób z zawałem umiera przed dotarciem do szpitala, przede wszystkim z powodu poważnych zaburzeń rytmu serca, czyli arytmii. Dlatego też w przypadku stwierdzenia u siebie typowych objawów zawału należy niezwłocznie zadzwonić po pomoc. Pacjent, który wcześniej z jakichkolwiek przyczyn miał przepisaną nitroglicerynę do doraźnego stosowania w celu zniesienia bólu dławicowego, powinien przyjąć odpowiednią dawkę leku.

W momencie przyjazdu karetki pogotowia zespól ratowniczy poda pacjentowi odpowiednie leki. Należą do nich kwas acetylosalicylowy, morfina w celu uspokojenia pacjenta i zniesienia bólu, tlen w masce oraz powtórne dawki nitrogliceryny. Następnie pacjent zostanie przetransportowany do najbliższego szpitala lub okręgowego centrum leczenia ostrego zespołu wieńcowego, posiadającego pracownię hemodynamiczną.

Diagnostyka zawału serca 

Od momentu, w którym chory jest transportowany do szpitala rozpoczyna się natychmiastowa diagnostyka mająca na celu wyjaśnić przyczynę bólu w klatce piersiowej. Już w karetce pogotowia lub nawet w domu chorego lekarz podłącza pacjenta do 12-odprowadzeniowego EKG, które jest podstawową metodą diagnozowania zawału. W przypadku wystąpienia charakterystycznych zmian w badaniu można mówić o wstępnym rozpoznaniu ostrego zespołu wieńcowego, takiego jak na przykład STEMI (czyli zwału serca, któremu towarzyszą zmiany w EKG pod postacią uniesienia odcinka ST).

Poza standardowym badaniem EKG lekarz w szpitalu wykona szereg badan dodatkowych, takich jak:

• markery martwicy mięśnia sercowego – przede wszystkim troponiny sercowe. Są to enzymy, które ulegają uwolnieniu do krwioobiegu w przypadku uszkodzenia mięśnia sercowego. Są szczególnie przydatne do diagnozowania zawału, który nie ujawnia się w badaniu EKG (czyli tak zwanego zawału NSTEMI),
• wzrost OB – do wartości 60 mm po godzinie od wstąpienia objawów. Jest to jednak wysoce niespecyficzne badanie i służy jedynie jako uzupełniająca forma diagnostyki,
• echokardiografia – badanie dodatkowe, które służy do obrazowania skurczu mięśnia sercowego. Może ujawnić odcinkowe zaburzenia ruchomości ścian serca, które pojawiają się już w kilka sekund od zamknięcia tętnicy i jednoznacznie wskazują na zawał mięśnia sercowego.

Leczenie zawału serca 

Najważniejszym założeniem leczenia zawału jest ponowne umożliwienie przepływu krwi przez tętnice wieńcowe. Obecnie europejskim standardem jest leczenie reperfuzyjne, czyli leczenie które za pomocą mechanicznej ingerencji pozwala na udrożnienie naczyń tętniczych serca. Przykładem tego typu leczenia jest procedura PCI wskazana u wszystkich chorych z bólem lub dyskomfortem w klatce piersiowej trwającym krócej niż 12 godzin i obecnością uniesionego odcinka ST w badaniu EKG.

Sam zabieg PCI to angioplastyka tętnicy wieńcowej z wszczepieniem lub bez wszczepienia stentu do niedrożnej tętnicy wieńcowej, która spowodowała wystąpienie zawału. Największa skuteczność tego typu leczenia jest osiągana w przypadku zastosowania PCI przed upływem 2 godzin od wystąpienia objawów. Nie zawsze jest to jednak możliwe na przykład ze względu na znaczną odległość miejsca zamieszkania chorego od najbliższego szpitala z pracownią hemodynamiczną albo ze względu na braki kadry lekarskiej. W oczekiwaniu na wykonanie zabiegu chory trafia na oddział intensywniej terapii, gdzie pod opieką medyczną leczony jest z zastosowaniem metod zachowawczych (czyli z użyciem leków).

Aktywność fizyczna, fot. panthermedia

Życie po zawale – co się zmienia? 

Sam zawał serca to ogromne obciążenie dla naszego organizmu. W przypadku odpowiednio szybkiego wdrożenia leczenia chory wraca do normalnego funkcjonowania, jednak nie należy zapominać, ze część jego serca jest martwa. Oznacza to, że taki pacjent musi przede wszystkim dążyć do uniknięcia rozwoju kolejnego zawału oraz przestrzegać wszystkich zaleceń lekarskich. Jednym z takich zaleceń jest włączenie odpowiedniego leczenia farmakologicznego, które chory powinien stosować do końca życia!

Składają się na nie cztery podstawowe leki:

• kwas acetylosalicylowy
• inhibitory konwertazy angiotensyny, na przykład ramipril
• statyny, na przykład atorwastatyna
• beta-bloker, na przykład karwedilol

Dobór konkretnych preparatów zależy od lekarza, który decyzję podejmie na podstawie oceny rozległości zawału oraz potencjalnych powikłań. Najczęstszym powikłaniem, które dotyka pacjentów po rozległym zawale serca są arytmie czyli zaburzenia pracy serca.

Poza leczeniem farmakologicznym niezwykle ważne jest wprowadzenie odpowiedniego, zdrowego stylu życia. Polega on przede wszystkim na redukcji masy ciała w przypadku pacjentów otyłych (szacuje się, że 80% pacjentów z zawałem ma znaczną nadwagę). Zaleca się wprowadzenie odpowiedniej, zbilansowanej diety, która uwzględnia posiłki bogate w łatwo przyswajalne białko (na przykład mięso kurczaka) czy duże ilości błonnika (którego najlepszym źródłem są produkty pełnoziarniste). Należy pamiętać o wykluczeniu z diety pokarmów bogatych w tłuszcze, w szczególności tłuszczów trans. Dlatego też odradza się spożywanie wszystkich produktów wysoce przetworzonych lub smażonych (w szczególności smażonych na tłuszczu zwierzęcym). Nie mniej ważne jest wprowadzenie aktywności fizycznej do dziennego rozkładu dnia. Aktualnie kardiolodzy zalecają minimum 30 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego dziennie przez 5 dni w tygodniu.

Poza zastosowaniem diety oraz włączeniem leków przeznaczonych dla pacjentów po zawale serca, bardzo ważne jest odpowiednie leczenie chorób towarzyszących. W przypadku pacjentów cierpiących na nadciśnienie tętnicze oznacza to utrzymywanie wartości ciśnienia na poziomie 120-140 mmHg ciśnienia skurczowego. W przypadku pacjentów chorujących na cukrzycę niezbędne jest utrzymywanie poziomu glikemii na odpowiednio niskim poziomie (80-140).

Ze względu na patomechanizm powstawania zawału (czyli rozwój procesu miażdżycowego) zapobieganie kolejnym epizodom ostrego zespołu wieńcowego polega na utrzymywaniu ogólnego dobrostanu. Skutkiem ubocznym (ale bardzo pożądanym) tego rodzaju rehabilitacji pozawałowej może być bowiem długie, zdrowe życie oraz zmniejszenie ryzyka wystąpienia takich chorób jak: nowotwory wynikające z przyczyn środowiskowych (rak płuca, rak macicy), udar mózgu, cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze.