Nadciśnienie tętnicze – podstawowe informacje o chorobie. Objawy, powikłania i leczenie

Diagnostyka nadciśnienia tętniczego jest jednym z najważniejszych zadań współczesnej medycyny. Ze względu na niezwykle groźne powikłania obecnie zaleca się regularne pomiary ciśnienia tętniczego krwi nawet u najmłodszych dzieci. Wczesne wykrycie choroby pozwala bowiem na wdrożenie odpowiedniego postępowania terapeutycznego. Z początku wystarczającym sposobem leczenia może okazać się wyłącznie zmiana niezdrowych nawyków, jednak w przypadku dużego zaawansowania zmian naczyniowych, niezbędna okazuje się wielolekowa farmakoterapia.
Jak objawia się nadciśnienie tętnicze?
Grupa objawów, które mogą wystąpić u chorego z nadciśnieniem tętniczym jest mało charakterystyczna. Z początku choroba przebiega podstępnie, nie dając żadnych objawów. Dlatego tak niezwykle istotne jest wykonywanie regularnych pomiarów wartości ciśnienia tętniczego. W przypadku osób młodszych (do 25. roku życia), nieobciążonych czynnikami ryzyka, co roku w gabinecie lekarza rodzinnego. W przypadku reszty populacji zaleca się regularne samobadanie (na przykład raz na 3 miesiące) za pomocą własnego ciśnieniomierza. Jeśli takiego nie posiadamy zawsze można zgłosić się do naszej przychodni z prośbą o pomiar ciśnienia tętniczego albo udać się do apteki, w których często znajdują się ogólnodostępne ciśnieniomierze.
W przypadku, gdy choroba zaczyna dawać o sobie znać pojawiają się dyskretne i zwykle słabo nasilone objawy. Chorzy skarżą się na (początkowo słabe) bóle głowy, zaburzenia snu albo dużą męczliwość. Inne objawy pojawiają się dopiero wraz z rozwinięciem groźnych powikłań narządowych, związanych z wieloletnim przebiegiem nadciśnienia.
Powikłania nadciśnienia tętniczego
Nadciśnienie tętnicze nie zawsze ma taki sam przebieg. Zależy on przede wszystkim od przyczyny choroby. W przypadku nadciśnienia wtórnego mamy zwykle do czynienia z szybszym i bardziej agresywnym nasileniem zmian. W przypadku nadciśnienia pierwotnego u wielu chorych choroba ma chwiejny charakter, a zmiany narządowe występują po kilku – kilkunastu latach.
Same powikłania nadciśnienia tętniczego dotyczą niemal każdego organu w ludzkim ciele. Wiąże się to z faktem, że jest to choroba wszystkich naczyń tętniczych. Powoduje to zaburzenia ukrwienia tkanek, a co za tym idzie upośledzenie ich funkcji. Najważniejszym powikłaniem jest dobrze udokumentowana korelacja wzrostu ciśnienia tętniczego ze zwiększoną ilością zgonów w populacji. Ciśnienie skurczowe wyższe o 20mmHg wiąże się z dwukrotnym większym ryzkiem zgonu z przyczyn naczyniowych. Najważniejsze z nich to:
- Powikłania sercowo-naczyniowe - jest to najczęstsza przyczyna zgonów w przebiegu nadciśnienia tętniczego! Wysokie wartości ciśnienia sprzyjają przyspieszonemu rozwojowi miażdżycy w tętnicach szyjnych, wieńcowych, nerkowych i tętnicach kończyn dolnych. To z kolei doprowadzić może do występowania groźnych zakrzepów. Zakrzep taki, tamując dopływ krwi, powoduje martwice niedotlenionych tkanek, co na przykład w przypadku mięśnia sercowego oznacza wystąpienie zawału serca. Inne powikłania sercowe to między innymi przerost lewej komory serca, która nieuchronnie doprowadza do niewydolności serca czy zaburzeń rytmu (arytmii).
- Upośledzenie czynności nerek i ich niewydolność – jest to również częste i groźne powikłanie nadciśnienia tętniczego. W jego przebiegu nerki tracą zdolność prawidłowej filtracji krwi, co doprowadza do upośledzenia możliwości metabolizowania leków oraz wydalania produktów ubocznych przemiany materii. Stan taki doprowadza do skrajnej niewydolności nerek i encefalopatii mocznicowej.
- Udar mózgu
- Rozwarstwienie aorty
- Zmiany w naczyniach siatkówki
fot. panthermedia
Leczenie nadciśnienia tętniczego – wybór metody
Wybór odpowiedniej metody leczenia zależy od kilku podstawowych czynników takich jak:
- długość trwania choroby,
- wysokość ciśnienia tętniczego,
- wiek chorego,
- rodzaj ewentualnych powikłań narządowych,
- choroby współistniejące.
Po zebraniu przez lekarza dokładnego wywiadu oraz po dokładnym zbadaniu pacjenta (w tym z użyciem metod laboratoryjnych i radiologicznych) możliwe jest wdrożenie odpowiedniej terapii
Leczenie nadciśnienia tętniczego – modyfikacja stylu życia
Podstawową metodą leczenia nadciśnienia tętniczego jest zmiana stylu życia. Obejmuje ona przede wszystkim zmniejszenie i znormalizowanie masy ciała. Nadwaga i otyłość są jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju nadciśnienia. Wprowadzenie odpowiedniej diety ma na celu zmniejszenie podaży sodu, który spożywany w nadmiarze prowadzi do podwyższenia ciśnienia tętniczego. Należy również unikać produktów bogatych w kofeinę takich jak kawa, czy mocna herbata. W diecie należy uwzględnić pokarmy pełnowartościowe, bogate w błonnik pokarmowy, łatwo przyswajalne białko (w przypadku niewydolności nerek podaż białka należy również ograniczyć). Zaleca się również rezygnacje z produktów smażonych, wysoko przetworzonych, bogatych w tłuszcze zwierzęce. Niezwykle istotne jest zwiększenie aktywności fizycznej, w tym wykonywanie ćwiczeń wytrzymałościowych (pływanie, bieganie) uzupełnionych ćwiczeniami oporowymi (przysiady) – należy jednak pamiętać, by wysiłek fizyczny był dostosowany do wieku oraz o unikaniu wysiłku izometrycznego (np. podnoszenie dużych ciężarów).
W większości przypadków leczenia nadciśnienia niestety okazuje się, ze sama zmiana stylu życia jest niewystarczająca. Dzieje się tak zarówno z powodu dużego zaawansowania choroby, jak i niedokładności i braku wytrwałości pacjentów. Niezbędne jest wówczas wdrożenie leczenia farmakologicznego.
Leczenie nadciśnienia tętniczego – farmakoterapia
Leczenie za pomocą leków hipotensyjnych wdrażamy w trzech przypadkach:
- U pacjentów z ciśnieniem skurczowym 140-159 mm Hg, u których istnieje duże ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych
- U pacjentów z ciśnieniem skurczowym 140-159 mm Hg, u których istnieje małe lub umiarkowane ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, ale leczenie za pomocą modyfikacji stylu życia przez 3 miesiące nie doprowadziło do spadku ciśnienia.
- U wszystkich pacjentów z ciśnieniem skurczowym powyżej 160 mm Hg, bez względu na wysokość ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych.
W przypadku każdego z wymienionych warunków lekarz powinien od momentu rozpoznania wdrożyć do terapii pacjenta odpowiednie leki. Zwykle farmakoterapia rozpoczyna się od podawania jednego lub dwóch leków hipotensyjnych dobranych w zależności od wieku pacjenta i ryzyka powikłań czy skutków ubocznych. Do podstawowych grup leków hipotensyjnych należą:
- diuretyki (np. furosemid, indapamid, amilorid) – bardzo skuteczna grupa leków polecana szczególnie w przypadku osób starszych (ukończony 55.-60. rok życia). Doprowadza do zmniejszenia obrzęków (spowodowanych np. niewydolnością serca) oraz do zmniejszenia obciążenia serca. Stosowane również w przypadku niewydolności nerek.
- beta-blokery (np. atenolol, bisoprolol, karwedilol) – grupa leków polecana szczególnie w przypadku młodszych pacjentów (do 55. roku życia), u których występuje nadmierne pobudzenie układu nerwowego współczulnego (pacjenci nerwowi, z szybkim tętnem, pobudzeni). Doprowadzają do zwolnienia akcji serca, rozszerzenia naczyń.
- blokery kanału wapniowego (np. diltiazem, amlodypina, werapamil) – grupa leków, podobnie jak diuretyki, szczególnie zalecana u osób starszych oraz w przypadku współwystępowania choroby wieńcowej lub zaburzeń rytmu serca.
- inhibitory konwertazy angiotensyny (np. kaptopryl, ramipryl, lizynopryl) – stosunkowo nowa grupa leków o wyjątkowo dużej skuteczności. Polecana szczególnie u pacjentów z dużym ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych (udowodniono zmniejszoną umieralność w przypadku stosowania niektórych leków ACEI), u pacjentów z cukrzycą (działają nefroprotekcyjnie) czy niewydolnością serca.
- blokery receptora angiotensyny (sartany, np. telmisartan) – grupa leków, zaleca w przypadku występowania uciążliwych skutków ubocznych w trakcie terapii ACEI (kaszel).
Alfa-blokery (np. doksazosyna) – obecnie rzadko zalecana grupa leków ze względu na dużą ilość skutków ubocznych. Niekiedy jednak stosowana ze względu na choroby współistniejące (jak na przykład stosowanie doksazosyny w przypadku współwystępowania nadciśnienia i przerostu prostaty)
Piśmiennictwo
Źródło tekstu:
- Pod red. P. Gajewski, Interna Szczeklika - podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, 2015