Nadciśnienie tętnicze – podstawowe informacje o chorobie. Objawy, powikłania i leczenie

Jak objawia się nadciśnienie tętnicze?

Grupa objawów, które mogą wystąpić u chorego z nadciśnieniem tętniczym jest mało charakterystyczna. Z początku choroba przebiega podstępnie, nie dając żadnych objawów. Dlatego tak niezwykle istotne jest wykonywanie regularnych pomiarów wartości ciśnienia tętniczego. W przypadku osób młodszych (do 25. roku życia), nieobciążonych czynnikami ryzyka, co roku w gabinecie lekarza rodzinnego. W przypadku reszty populacji zaleca się regularne samobadanie (na przykład raz na 3 miesiące) za pomocą własnego ciśnieniomierza. Jeśli takiego nie posiadamy zawsze można zgłosić się do naszej przychodni z prośbą o pomiar ciśnienia tętniczego albo udać się do apteki, w których często znajdują się ogólnodostępne ciśnieniomierze. 

W przypadku, gdy choroba zaczyna dawać o sobie znać pojawiają się dyskretne i zwykle słabo nasilone objawy. Chorzy skarżą się na (początkowo słabe) bóle głowy, zaburzenia snu albo dużą męczliwość. Inne objawy pojawiają się dopiero wraz z rozwinięciem groźnych powikłań narządowych, związanych z wieloletnim przebiegiem nadciśnienia.

Powikłania nadciśnienia tętniczego

Nadciśnienie tętnicze nie zawsze ma taki sam przebieg. Zależy on przede wszystkim od przyczyny choroby. W przypadku nadciśnienia wtórnego mamy zwykle do czynienia z szybszym i bardziej agresywnym nasileniem zmian. W przypadku nadciśnienia pierwotnego u wielu chorych choroba ma chwiejny charakter, a zmiany narządowe występują po kilku – kilkunastu latach.

Same powikłania nadciśnienia tętniczego dotyczą niemal każdego organu w ludzkim ciele. Wiąże się to z faktem, że jest to choroba wszystkich naczyń tętniczych. Powoduje to zaburzenia ukrwienia tkanek, a co za tym idzie upośledzenie ich funkcji. Najważniejszym powikłaniem jest dobrze udokumentowana korelacja wzrostu ciśnienia tętniczego ze zwiększoną ilością zgonów w populacji. Ciśnienie skurczowe wyższe o 20mmHg wiąże się z dwukrotnym większym ryzkiem zgonu z przyczyn naczyniowych. Najważniejsze z nich to:

1. Powikłania sercowo-naczyniowe - jest to najczęstsza przyczyna zgonów w przebiegu nadciśnienia tętniczego! Wysokie wartości ciśnienia sprzyjają przyspieszonemu rozwojowi miażdżycy w tętnicach szyjnych, wieńcowych, nerkowych i tętnicach kończyn dolnych. To z kolei doprowadzić może do występowania groźnych zakrzepów. Zakrzep taki, tamując dopływ krwi, powoduje martwice niedotlenionych tkanek, co na przykład w przypadku mięśnia sercowego oznacza wystąpienie zawału serca. Inne powikłania sercowe to między innymi przerost lewej komory serca, która nieuchronnie doprowadza do niewydolności serca czy zaburzeń rytmu (arytmii).
2. Upośledzenie czynności nerek i ich niewydolność – jest to również częste i groźne powikłanie nadciśnienia tętniczego. W jego przebiegu nerki tracą zdolność prawidłowej filtracji krwi, co doprowadza do upośledzenia możliwości metabolizowania leków oraz wydalania produktów ubocznych przemiany materii. Stan taki doprowadza do skrajnej niewydolności nerek i encefalopatii mocznicowej.
3. Udar mózgu
4. Rozwarstwienie aorty
5. Zmiany w naczyniach siatkówki

fot. panthermedia

Leczenie nadciśnienia tętniczego – wybór metody

Wybór odpowiedniej metody leczenia zależy od kilku podstawowych czynników takich jak:

• długość trwania choroby,
• wysokość ciśnienia tętniczego,
• wiek chorego,
• rodzaj ewentualnych powikłań narządowych,
• choroby współistniejące.

Po zebraniu przez lekarza dokładnego wywiadu oraz po dokładnym zbadaniu pacjenta (w tym z użyciem metod laboratoryjnych i radiologicznych) możliwe jest wdrożenie odpowiedniej terapii

Leczenie nadciśnienia tętniczego – modyfikacja stylu życia

Podstawową metodą leczenia nadciśnienia tętniczego jest zmiana stylu życia. Obejmuje ona przede wszystkim zmniejszenie i znormalizowanie masy ciała. Nadwaga i otyłość są jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju nadciśnienia. Wprowadzenie odpowiedniej diety ma na celu zmniejszenie podaży sodu, który spożywany w nadmiarze prowadzi do podwyższenia ciśnienia tętniczego. Należy również unikać produktów bogatych w kofeinę takich jak kawa, czy mocna herbata. W diecie należy uwzględnić pokarmy pełnowartościowe, bogate w błonnik pokarmowy, łatwo przyswajalne białko (w przypadku niewydolności nerek podaż białka należy również ograniczyć). Zaleca się również rezygnacje z produktów smażonych, wysoko przetworzonych, bogatych w tłuszcze zwierzęce.  Niezwykle istotne jest zwiększenie aktywności fizycznej, w tym wykonywanie ćwiczeń wytrzymałościowych (pływanie, bieganie) uzupełnionych ćwiczeniami oporowymi (przysiady) – należy jednak pamiętać, by wysiłek fizyczny był dostosowany do wieku oraz o unikaniu wysiłku izometrycznego (np. podnoszenie dużych ciężarów).

W większości przypadków leczenia nadciśnienia niestety okazuje się, ze sama zmiana stylu życia jest niewystarczająca. Dzieje się tak zarówno z powodu dużego zaawansowania choroby, jak i niedokładności i braku wytrwałości pacjentów. Niezbędne jest wówczas wdrożenie leczenia farmakologicznego.

Leczenie nadciśnienia tętniczego – farmakoterapia

Leczenie za pomocą leków hipotensyjnych wdrażamy w trzech przypadkach:

1. U pacjentów z ciśnieniem skurczowym 140-159 mm Hg, u których istnieje duże ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych
2. U pacjentów z ciśnieniem skurczowym 140-159 mm Hg, u których istnieje małe lub umiarkowane ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, ale leczenie za pomocą modyfikacji stylu życia przez 3 miesiące nie doprowadziło do spadku ciśnienia.
3. U wszystkich pacjentów z ciśnieniem skurczowym powyżej 160 mm Hg, bez względu na wysokość ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych.

W przypadku każdego z wymienionych warunków lekarz powinien od momentu rozpoznania wdrożyć do terapii pacjenta odpowiednie leki. Zwykle farmakoterapia rozpoczyna się od podawania jednego lub dwóch leków hipotensyjnych dobranych w zależności od wieku pacjenta i ryzyka powikłań czy skutków ubocznych. Do podstawowych grup leków hipotensyjnych należą:

1. diuretyki (np. furosemid, indapamid, amilorid) – bardzo skuteczna grupa leków polecana szczególnie w przypadku osób starszych (ukończony 55.-60. rok życia). Doprowadza do zmniejszenia obrzęków (spowodowanych np. niewydolnością serca) oraz do zmniejszenia obciążenia serca. Stosowane również w przypadku niewydolności nerek.
2. beta-blokery (np. atenolol, bisoprolol, karwedilol) – grupa leków polecana szczególnie w przypadku młodszych pacjentów (do 55. roku życia), u których występuje nadmierne pobudzenie układu nerwowego współczulnego (pacjenci nerwowi, z szybkim tętnem, pobudzeni). Doprowadzają do zwolnienia akcji serca, rozszerzenia naczyń.
3. blokery kanału wapniowego (np. diltiazem, amlodypina, werapamil) – grupa leków, podobnie jak diuretyki, szczególnie zalecana u osób starszych oraz w przypadku współwystępowania choroby wieńcowej lub zaburzeń rytmu serca.
4. inhibitory konwertazy angiotensyny (np. kaptopryl, ramipryl, lizynopryl) – stosunkowo nowa grupa leków o wyjątkowo dużej skuteczności. Polecana szczególnie u pacjentów z dużym ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych (udowodniono zmniejszoną umieralność w przypadku stosowania niektórych leków ACEI), u pacjentów z cukrzycą (działają nefroprotekcyjnie) czy niewydolnością serca. 
5. blokery receptora angiotensyny (sartany, np. telmisartan) – grupa leków, zaleca w przypadku występowania uciążliwych skutków ubocznych w trakcie terapii ACEI (kaszel).

Alfa-blokery (np. doksazosyna) – obecnie rzadko zalecana grupa leków ze względu na dużą ilość skutków ubocznych. Niekiedy jednak stosowana ze względu na choroby współistniejące (jak na przykład stosowanie doksazosyny w przypadku współwystępowania nadciśnienia i przerostu prostaty)